درمان فوری تنگی نفس یا دیس‌پنه (Dyspnea) یکی از نیازهای اساسی در مواقع اضطراری است که می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند. تنگی نفس حالتی است که فرد احساس می‌کند قادر به دریافت هوای کافی نیست. بعضی از افراد به‌طور ناگهانی و برای دوره‌های کوتاه دچار تنگی نفس می‌شوند، در حالی که دیگران ممکن است آن را در درازمدت و برای چند هفته تجربه کنند.
تنگی نفس اغلب نشانه‌ی مشکلات قلبی و ریوی است. اما می‌تواند از سایر شرایط مانند آلرژی و اضطراب یا حتی ورزش شدید و سرماخوردگی هم ناشی شود. برای ارائه‌ی درمان مناسب باید علت دقیق این عارضه تشخیص داده شود. با این حال، بعضی از راهکارها در بیشتر موارد می‌توانند کمک‌کننده باشند. با ما تا انتهای این مقاله از دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا درباره‌ی این موضوع اطلاعات بیشتری کسب کنید.
انواع تنگی نفس
دیس‌پنه به ۲ نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود:
- تنگی نفس حاد: به‌سرعت ایجاد می‌شود و برای مدت زمان زیادی طول نمی‌کشد. آلرژی، اضطراب، ورزش و بعضی از بیماری‌ها (مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا) باعث تنگی نفس حاد می‌شوند. مشکلات جدی‌تر مثل حمله‌ی قلبی، تنگ شدن ناگهانی راه هوایی (آنافیلاکسی) یا لخته شدن خون (آمبولی ریه) هم ممکن است با این علامت همراه باشند.
- تنگی نفس مزمن: مشکلی است که برای مدت طولانی (چند هفته یا بیشتر) ادامه دارد یا مدام عود می‌کند. بیماری‌های مداوم مانند آسم، نارسایی قلبی و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) می‌توانند باعث تنگی نفس مزمن شوند. ورزش نکردن کافی هم باعث می‌شود همیشه احساس تنگی نفس داشته باشید. چون عضلات شما در تلاش برای دریافت اکسیژن بیشتر هستند.
علت تنگی نفس چیست و چه علائمی دارد؟
قبل از اینکه درباره‌ی راه درمان فوری تنگی نفس صحبت کنیم، بهتر است به بررسی علل و علائم این عارضه بپردازیم. تنگی نفس می‌تواند از فردی به فرد دیگر و بسته به اینکه چه چیزی باعث آن شده است، علائم متفاوتی ایجاد کند. از علائم این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس فشار در قفسه‌ی سینه
- دشوار بودن تنفس عمیق
- تنفس سریع (تاکی‌پنه) یا تپش قلب
- خس‌خس سینه یا استریدور (تنفس پرسروصدا)
علت دیس‌پنه
بیماری‌های قلبی و ریوی شایع‌ترین علت تنگی نفس هستند. قلب و ریه‌ها با هم همکاری می‌کنند تا اکسیژن را به خون و بافت‌ها برسانند و دی‌اکسید کربن را حذف کنند. اگر یکی از این اندام‌ها یا هر دوی آن‌ها به‌درستی کار نکند، با مشکل کمبود اکسیژن یا تجمع دی‌اکسید کربن در خون خود مواجه می‌شوید. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد، بدن به شما می‌گوید سخت‌تر نفس بکشید تا اکسیژن بیشتری وارد یا دی‌اکسید کربن بیشتری خارج کنید.
علاوه بر این، هر چیزی که نیاز بدن شما را به اکسیژن افزایش دهد (مانند ورزش کردن یا قرار گرفتن در ارتفاعات بالا) می‌تواند باعث دیس‌پنه شود. در ادامه درباره‌ی مشکلات و شرایطی که در بروز این عارضه نقش دارند، اطلاعات بیشتری کسب می‌کنید.
۱. مشکلات مرتبط با ریه و راه‌های هوایی
این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آسم
- آلرژی
- بیماری انسدادی مزمن ریه
- بیماری‌های تنفسی (مانند برونشیت، کووید-۱۹، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی)
- پنومونی (ذات‌الریه)
- پلورزی (التهاب پرده‌ی جنب) یا پلورال افیوژن (تجمع مایع در اطراف ریه‌ها)
- ادم ریوی (تجمع مایع در ریه‌ها) یا فیبروز (ایجاد اسکار در ریه‌ها)
- سرطان ریه
- افزایش فشار خون در ریه‌ها (پرفشاری خون ریوی)
- سارکوئیدوز
- سل
- کلاپس جزئی یا کامل ریه (پنوموتوراکس یا آتلکتازی)
- وجود لخته خون در ریه (آمبولی ریه)
- خفگی
۲. بیماری‌های قلبی و خونی
مشکلات قلبی و خونی که در بروز تنگی نفس نقش دارند عبارتند از:
- کم‌خونی
- نارسایی قلبی
- شرایطی که بر عضله قلب تاثیر می‌گذارند (کاردیومیوپاتی)
- ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی)
- التهاب داخل قلب یا اطراف آن (اندوکاردیت، پریکاردیت یا میوکاردیت)
۳. سایر دلایل تنگی نفس
عوامل زیر هم می‌توانند به تنگی نفس منجر شوند:
- اضطراب
- آسیبی که تنفس را دشوار می‌کند (مثل شکستگی دنده)
- مصرف بعضی از داروها (مانند استاتین‌ها که کاهش‌دهنده‌ی کلسترول هستند و بتا-بلوکرها که برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌شوند.)
- دمای شدید (خیلی گرم یا خیلی سرد)
- چاقی یا شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۰
- ورزش نکردن
- آپنه‌ی خواب که می‌تواند باعث تنگی نفس حمله‌ای شبانه (PND) شود
روش‌های درمان فوری تنگی نفس
در صورتی که مشکلات تنفسی برای مدت طولانی ادامه پیدا کنند، به کاهش سطح اکسیژن خون منجر می‌شوند که این عارضه می‌تواند به یک وضعیت تهدید‌کننده‌ی زندگی تبدیل شود.
اگر یک اورژانس پزشکی باعث تنگی نفس شما نشده باشد، می‌توانید درمان‌های خانگی را امتحان کنید. در غیر این صورت باید فورا نزد پزشک بروید. در ادامه بهترین گزینه‌های خانگی و پزشکی برای درمان تنگی نفس آورده شده است.
۱. روش‌های خانگی برای درمان فوری تنگی نفس
بهترین راهکارهای خانگی که ممکن است به رفع تنگی نفس کمک کنند عبارتند از:
تنفس لب غنچه‌ای
تنفس لب غنچه‌ای به درمان تنگی نفس ناشی از حمله‌ی پانیک، بیماری انسدادی مزمن ریه یا هیپرونتیلاسیون (تهویه‌ی بیش از حد به‌دلیل ورزش، استرس، بیماری و…) کمک می‌کند. این تکنیک سرعت تنفس را کاهش می‌دهد و به شما کمک می‌کند که نفس‌های عمیق‌تر و موثرتری بکشید.
شما می‌توانید هر زمان که دچار تنگی نفس شدید، به‌خصوص در حین انجام یک فعالیت دشوار مانند خم شدن، بلند کردن اشیاء یا بالا رفتن از پله‌ها از این تکنیک استفاده کنید. برای انجام تنفس لب غنچه‌ای:
- عضلات گردن و شانه‌ی خود را شل کنید.
- به‌آرامی به‌مدت ۲ شماره از طریق بینی نفس بکشید. دهان خود را بسته نگه دارید.
- لب هایتان را طوری جمع کنید که انگار می‌خواهید سوت بزنید.
- نفس خود را به‌آرامی و به‌مدت چهار شماره از میان لب‌های جمع‌شده‌ی خود بیرون دهید.
نشستن رو به جلو
استراحت در حالت نشسته هم می‌تواند به درمان فوری تنگی نفس در خانه کمک کند. در این روش باید:
- روی یک صندلی بنشینید، کف پاهایتان را روی زمین بگذارید و قفسه‌ی سینهی خود را کمی به سمت جلو متمایل کنید.
- آرنج را به‌آرامی روی زانوها قرار دهید یا چانه‌تان را با دست‌های خود نگه دارید. به یاد داشته باشید که عضلات گردن و شانه‌ی خود را شل کنید.
هدف این تکنیک ایجاد فضای بیشتر در حفره‌ی قفسه‌ی سینه برای ریه‌ها است. روش نشستن رو به جلو برای افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه مفید است. اما برای کسانی که چاقی مفرط دارند گزینه‌ی مناسبی محسوب نمی‌شود.
نشستن رو به جلو با کمک یک میز
اگر صندلی و میز دارید، تکنیک زیر ممکن است برای نفس کشیدن راحت‌تر باشد:
- روی یک صندلی و رو به میز بنشینید و کف پاهایتان را روی زمین بگذارید.
- قفسه‌ی سینهی خود را کمی به سمت جلو خم کنید و دست‌هایتان را روی میز قرار دهید.
- سر خود را روی ساعد یا بالش بگذارید.
این تکنیک باعث می‌شود در قفسه‌ی سینه فضای بیشتری برای ریه‌ها ایجاد شود.
ایستادن با تکیه به دیوار
ایستادن هم می‌تواند به عملکرد بهتر مجاری تنفسی کند:
- نزدیک و پشت به دیوار بایستید و باسن خود را روی آن تکیه دهید.
- پاها را به اندازه‌ی عرض شانه‌ها باز نگه دارید و دست‌هایتان را روی ران‌های خود بگذارید.
- در حالی که شانه‌های خود را شل کرده‌اید، کمی به سمت جلو خم شوید و بازوهایتان را در جلوی بدن آویزان کنید.
این تکنیک هم فضای بیشتری را در قفسه‌ی سینه برای ریه‌های شما ایجاد می‌کند.
ایستادن با تکیه بر دست‌ها
برای درمان فوری تنگی نفس در منزل کافی است مراحل زیر را انجام دهید:
- نزدیک یک میز یا مبل مسطح و محکم که کمی پایین‌تر از شانه‌های شما باشد، بایستید.
- آرنج‌ها یا دست‌های خود را روی میز قرار دهید و گردن‌تان را شل کنید.
- سرتان را روی ساعد قرار دهید و شانه‌های خود را شل کنید.
شما می‌توانید این کار را با قرار دادن یک عصا روی زمین در مقابل خود و تکیه دادن به آن با هر ۲ دست انجام دهید.
خوابیدن در یک وضعیت آرام
افراد مبتلا به آپنه هنگام خواب دچار تنگی نفس می‌شوند. این عارضه می‌تواند به بیدار شدن مکرر در طول شب و کاهش کیفیت یا مدت زمان خواب منجر شود. برای رفع تنگی نفس در حالی که پشت خود را صاف نگه داشته‌اید به پهلو دراز بکشید، یک بالش بین پاها قرار دهید و سرتان را با چند بالش بالا ببرید. علاوه بر این، برای ارزیابی آپنه‌ی خواب و استفاده از دستگاه CPAP به پزشک مراجعه کنید.
تنفس دیافراگمی
تنفس دیافراگمی هم می‌تواند به درمان فوری تنگی نفس کمک کند. در این روش باید:
- روی یک صندلی بنشینید.
- دست خود را روی شکم‌تان بگذارید.
- به‌آرامی از طریق بینی نفس بکشید. حرکت شکم باید در زیر دست احساس شود.
- در حین بازدم، عضلات خود را سفت کنید. باید احساس کنید که شکم‌تان به سمت داخل می‌رود. هوا را در حالت لب غنچه‌ای و از طریق دهان بیرون دهید.
- روی بازدم بیشتر از دم تاکید داشته باشید. بازدم باید بیشتر از حد معمول طول بکشد.
- این کار را پنچ دقیقه تکرار کنید.
یک مطالعه نشان داد که ترکیب استراتژی‌های تنفسی مختلف به افزایش حجم قفسه‌ی سینه در افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه کمک می‌کند و تعداد تنفس‌های مورد نیاز را برای آن‌ها کاهش می‌دهد.
استفاده از پنکه
متخصصان مختلف استفاده از پنکه را برای دمیدن هوای خنک و کمک به رفع تنگی نفس مفید می‌دانند و بعضی از تحقیقات هم از این موضوع حمایت می‌کنند. بنابراین قرار دادن یک پنکه‌ی دستی کوچک در مقابل صورت ممکن است به کاهش علائم شما کمک کند.
نوشیدن قهوه‌ی تلخ
گاهی‌اوقات نوشیدن قهوه‌ی تلخ می‌تواند برای رفع تنگی نفس مفید باشد. دلیل احتمالی این امر این است که کافئین عضلات راه هوایی را شل می‌کند.
در یک مطالعه مشاهده شد که کافئین عملکرد راه هوایی را در افراد مبتلا به آسم بهبود می‌بخشد و به آن‌ها کمک می‌کند راحت‌تر نفس بکشند. با این حال، یک تحقیق دیگر نشان داد که نوشیدنی‌های کافئین‌دار روی تنگی نفس ناشی از مصرف دارو تاثیر ندارند.
به یاد داشته باشید که نوشیدن بیش از حد قهوه می‌تواند ضربان قلب شما را افزایش دهد. بنابراین باید مراقب میزان مصرف آن باشید تا کافئین بیش از حد دریافت نکنید.
خوردن زنجبیل تازه
وقتی از غذاهای مفید برای آسم صحبت به میان می‌آید، زنجبیل یکی از مواردی است که باید به آن اشاره کرد. خوردن زنجبیل تازه یا اضافه کردن آن به آب داغ به درمان فوری تنگی نفس ناشی از عفونت‌های تنفسی و آسم کمک می‌کند. با این حال، برای تایید این موضوع باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
۲. درمان تنگی نفس با راهکارهای پزشکی
اگر به‌دلیل تنگی نفس به پزشک مراجعه کنید، او شما را از نظر ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است باعث ایجاد مشکل شده باشند، بررسی می‌کند. سپس در صورت مشخص شدن علت تنگی نفس، یک یا چند مورد از روش‌های زیر را پیشنهاد می‌دهد:
دارودرمانی
داروهای تنگی نفس عبارتند از:
- داروهای استنشاقی که به باز شدن راه‌های هوایی کمک می‌کنند
- داروهایی که برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری‌های قلبی یا ریوی تجویز می‌شود
- قرص یا شربت برای کمک به کاهش خلط و پاکسازی ریه‌ها
- داروهای ضدآلرژی
اگر می‌خواهید بدانید چه تکنیک‌های دیگری برای پاکسازی ریه وجود دارد، مقاله «روش پاکسازی ریه» را بخوانید.
توانبخشی ریوی
بعضی از افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی ممکن است از توانبخشی ریوی سود ببرند. در این روش، درمانگر به شما یاد می‌دهد که چگونه تنگی نفس خود را مدیریت کنید. همچنین در صورت لزوم، توصیه‌های ضروری در مورد انتخاب‌های سبک زندگی مانند ترک سیگار را ارائه می‌دهد.
مشاوره
مشاوره از جمله درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای بعضی از افراد مبتلا به تنگی نفس مناسب است. اگر از مشکل زیر رنج می‌برید، ممکن است کاندیدای مناسبی برای این روش باشید:
- یک بیماری مزمن ریوی دارید که باعث استرس یا اضطراب شما شده است.
- به افسردگی مبتلا هستید.
- اختلال پانیک یا اختلال اضطراب دارید.
- مایل به ترک دخانیات هستند، اما این کار برایتان سخت است.
CBT به شما کمک می‌کند راه‌های جدیدی برای رویارویی با موقعیت‌های استرس‌زا از جمله تنگی نفس پیدا کنید. این نوع درمان همچنین می‌تواند عواملی که باعث ایجاد یا بدتر شدن تنگی نفس می‌شوند را از بین ببرد. پزشک ممکن است CBT را در کنار توانبخشی ریوی توصیه کند.
اکسیژن‌درمانی
افراد مبتلا به مشکلات تنفسی شدید معمولا به اکسیژن نیاز دارند. اکسیژن‌درمانی می‌تواند در بیمارستان یا خانه انجام شود. تا زمانی که پزشک به شما اجازه نداده است، از این روش در خانه استفاده نکنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده‌ی علائم زیر با اورژانس (تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید یا فورا به بیمارستان بروید:
- به‌طور ناگهانی یا غیرمنتظره دچار تنگی نفس شده‌اید و علت آن را نمی‌دانید.
- در تنفس مشکل دارید و احساس می‌کنید چیزی در گلوی شما گیر کرده است.
- پس از شروع مشکل، تنفس شما بهتر نشده است.
- درد قفسه‌ی سینه یا علامت دیگری دارید.
- پای شما ورم کرده است.
در موارد زیر هم باید به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس را به‌طور مکرر یا مداوم تجربه می‌کنید.
- شب‌ها به‌دلیل تنگی نفس از خواب بیدار می‌شوید.
- از خس‌خس سینه (صدای سوت زدن هنگام نفس کشیدن) یا سفتی گلو شکایت دارید.
راه‌های پیشگیری از تنگی نفس
با رعایت نکات زیر می‌توانید احتمال ابتلا به تنگی نفس را به حداقل برسانید:
- به کمک پزشک یک برنامه‌ی مراقبتی مناسب برای مدیریت هر گونه بیماری زمینه‌ای تهیه کنید. این برنامه شامل نوع داروها و زمان مصرف آن‌ها، برنامه‌های ورزشی و هر نوع راهکار دیگری است که پزشک به شما توصیه می‌کند.
- از استنشاق مواد شیمیایی از جمله دود اگزوز خودروها که می‌توانند ریه‌ها را تحریک کنند، بپرهیزید.
- تمرینات تنفسی یا تکنیک‌های تمدد اعصاب را یاد بگیرید.
- سیگار نکشید.
- با پیروی از رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم، وزن خود را در محدوده‌ی سالم حفظ کنید. اگر به بیماری خاصی مثل آسم مبتلا هستید، قبل از شروع ورزش با پزشک معالج خود مشورت کنید. همچنین می‌توانید مقاله «آسم و ورزش» را بخوانید.
- از فعالیت در هوای بسیار گرم یا سرد یا دارای رطوبت زیاد خودداری کنید. اگر بیماری ریوی دارید، در مواقعی که آلودگی هوا زیاد است از خانه خارج نشوید.
کلام پایانی
تنگی نفس به‌دلایل مختلفی رخ می‌دهد و به همین دلیل درمان این عارضه به علت بروز آن بستگی دارد. راهکارهای خانگی مانند تنفس لب غنچه‌ای، تنفس دیافراگمی، استفاده از پنکه‌ی دستی و… اغلب به درمان فوری تنگی نفس کمک می‌کنند. اما اگر مشکل ادامه داشت یا با علائم دیگری مثل درد قفسه‌ی سینه، تب یا تورم پا همراه بود، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
منابع: my.clevelandclinic, healthline, medicalnewstoday
سوالات متداول
چگونه می‌توان تشخیص داد که تنگی نفس ناشی از اضطراب است؟
بروز تنگی نفس در کنار سایر علائم شایع اضطراب به شما در تشخیص علت آن کمک می‌کند. علائم اضطراب عبارتند از: خشکی دهان، افزایش ضربان قلب، سرگیجه و تعریق.
آیا نوشیدن آب به درمان تنگی نفس کمک می‌کند؟
کم‌آبی عملکرد ریه‌ها را مختل می‌کند و پوشش مخاطی سیستم تنفسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که هر ۲ مورد می‌توانند تنفس را دشوار کنند. نوشیدن آب ممکن است به کاهش علائم حاد کمک نکند، اما دفعات بروز تنگی نفس را کاهش می‌دهد.
آیا تنگی نفس خطرناک است؟
تنگی نفس معمولا به‌خودی‌خود خطرناک نیست. اما گاهی‌اوقات می‌تواند نشانه‌ی یک وضعیت تهدید‌کننده‌ی زندگی باشد. اگر به مشکل تنفسی شدید یا ناگهانی، سیانوز (تغییر رنگ پوست، لب‌ها و ناخن‌ها)، تب شدید یا تورم پا مبتلا هستید، به نزدیک‌ترین اورژانس بروید.
